عقود اذنیعقود اذنی مقابل عقود عهدی می‌باشد. ۱ - معناعقود اذنی، بر عقدهایی اطلاق می‌شود که در آن‌ها تعهّد و التزام وجود ندارد؛ بلکه تحقق و بقای آن‌ها تنها در گرو اذن است و با برداشته شدن اذن ، آن عقود نیز به هم می‌خورند. ودیعه ، عاریه و وکالت غیر عقدی از این قبیل‌اند. [۱]
مصباح الفقیه، ج۱۴، ص۵۵۴.
[۲]
المکاسب و البیع (نائینی)، ج ۱، ص۸۱.
آیا اطلاق عقد بر این نوع عقود، حقیقی است یا مجازی و از روی تسامح؟ برخی گفته‌اند:عقد عبارت است از عهد مؤکّد و چون در عقود اذنی عهدی وجود ندارد و قوام آن‌ها به اذن است، در حقیقت عقد نیستند؛ لیکن به جهت اشتمال آن‌ها به ایجاب و قبول ، از روی مسامحه به آن‌ها اطلاق عقد شده است. [۳]
المکاسب و البیع (نائینی)، ج ۱، ص۸۱ ۸۲.
مقابل عقود اذنی، عقود عهدی (عقود عهدی) قرار دارند.۲ - احکام مرتبطاز احکام عنوان یاد شده در باب تجارت سخن گفته‌اند. ۳ - شرائط عقود اذنیتحقق و قوام عقود اذنی بسته به اذن و رضایت است و در آن صیغه خاصی شرط نیست و به هر صورت که اذن و رضایت از آن فهمیده شود کفایت می‌کند. بنابر این، شرایطی که در صیغه عقد لازم، مانند عربی بودن، موالات و تقدیم ایجاب بر قبول معتبر است، در این نوع عقود معتبر نیست. چنان که قبول نیز در این نوع عقود به هر صورتی که بیانگر آن باشد، تحقق می‌یابد. [۵]
المکاسب و البیع (نائینی)، ج ۱، ص۲۹۰.
۴ - بررسی جواز و لزوم عقود اذنیعقود اذنی از عقود جایز و غیر لازم‌اند؛ از این رو، اذن دهنده هر زمان که بخواهد می‌تواند از اذن خود برگردد. [۷]
القواعد الفقهیة (بجنوردی)، ج ۷، ص۲۷ - ۲۸.
در عقود اذنی به دلیل لازم نبودن، شرط خیار جریان ندارد. چنان که به تصریح برخی، در این نوع عقود تنجیز نیز شرط نیست و تعلیق در آن‌ها جایز است. [۹]
مبانی العروة (المساقاة)، ص۲۰۱.
عقود اذنی با عارض شدن دیوانگی، بیهوشی و مرگ بر اذن دهنده باطل می‌شود. [۱۱]
مصباح الفقیه، ج ۱۴، ص۵۵۴.
۵ - مصادیق عقود اذنیبرای عقود اذنی مصادیقی بر شمرده‌اند که به نمونه‌هایی از آن‌ها اشاره می‌شود: ۱ ودیعه. ۲ وکالت اذنی. برخی، وکالت را به دو قسم اذنی و عهدی تقسیم کرده‌اند. وکالت عهدی متوقف بر ایجاب و قبول با شرایطی خاص است. از جمله احکام این نوع وکالت آن است که هرگاه وکیل در متعلق وکالت خود تصرف کند مثلا آن را بفروشد و از برکناری خود توسط موکّل آگاه نباشد، تصرّفش باطل نخواهد بود. وکالت اذنی، صرف اذن و رضایت در تصرف است و با انصراف موکّل از اذن خود، تصرف وکیل باطل است؛ هرچند از آن آگاه نباشد. [۱۲]
العروة الوثقی (تکملة)، ج۲، ص۱۷۰ ۸ و ۹
۳ عاریه. عقد عاریه بنابر این‌که مفاد آن اباحه انتفاع و استفاده از مال عاریه‌ای به‌طور رایگان باشد، از عقود اذنی به شمار می‌رود؛ اما اگر مفاد آن تملیک رایگان باشد، در زمره عقود عهدی خواهد بود. [۱۳]
منیة الطالب، ج ۱، ص۸۹.
۴ مضاربه . [۱۴]
حاشیة المکاسب (یزدی) ۲، ص۱۲۴.
[۱۵]
مبانی العروة (المساقاة)، ص۴۱.
در عقد مضاربه دو جهت وجود دارد:یکی اذن مالک به عامل در کار کردن با سرمایه او، و دیگری التزام مالک به تقسیم سود. مضاربه از جهت نخست از عقود اذنی است؛ لیکن از جهت دوم از عقود عهدی خواهد بود که در آن‌ها التزام وجود دارد. [۱۶]
مبانی العروة (المضاربة)، ص۵۵.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۴۳۷، برگرفته از مقاله«عقود اذنی». |